پوکی استخوان - مرکز مراقبت های دارویی دانشکده داروسازی تبریز

پوکی استخوان (استئوپوروز)
پوکی استخوان یا تضعیف بافت استخوان یک بیماری پیشرونده و مزمن بوده و شایع ترین بیماری متابولیک استخوان هست که می تواند باعث ناکارآمدی فیزیکی، عواقب سوء روانی و هزینه های درمانی بالایی گردد. استخوان یک بافت فعال هست که پیوسته در حال خورده شدن و تشکیل شدن مجدد هست. سرعت خورده شدن وتشکیل مجدد استخوان باهم در تعادل هستند، حال وقتی سرعت تشکیل استخوان کمتر از خورده شدن استخوان باشد استخوان به تدریج ضعیف شده و مستعد شکستگی می گردد. بیماری پوکی استخوان اغلب نادیده گرفته میشود و تحت درمان مناسب و پیگیری قرار نمیگیرد که علت این امر عمدتا به دلیل بی علامت بودن این بیماری تا قبل از بروز شکستگی ها است. عوامل خطرساز برای بروز پوکی استخوان عبارتند از: افزایش سن (بالای 50 سال)، سابقه خانوادگی بروز پوکی استخوان، سابقه بروز شکستگی در فرد یا فامیل درجه اول، خانم ها، وزن پائین (وزن زیر 5/57 کیلوگرم)، استخوان بندی ظریف و کوچک، افراد سفیدپوست و نژاد آسیایی، نارسایی مزمن کلیه، پایین بودن سطح هورمونهای جنسی (تستوسترون در آقایان و استروژن در خانم ها)، آمنوره های طولانی مدت (بیش از یک سال) قبل از یائسگی، برداشتن دو طرفه تخمدان، یائسگی، بی تحرکی، کمبود کلسیم در بدن، عدم رعایت بهداشت فردی، افتادن های مکرر، مصرف سیگار، مصرف الکل و برخی داروها (مانند کورتونها، هورمون تیروئید، ضدتشنج ها، شیمی درمانی، هپارین). پیشگیری و درمان این بیماری شامل مصرف کلسیم و ویتامین D، وزش و داروهای مخصوص درمان پوکی استخوان هست.

علائم:
پوکی استخوان میتواند یک بیماری بدون علامت باشد، اما عده زیادی از بیماران از علایمی همچون درد، خمیدگی ستون فقرات (قوز کردن) و کوتاهی قد شاکی هستند. کمر درد ناگهانی و شدید (خصوصا در خانم های مسن) در یک نقطه خاص اغلب نشانه شکستگی های فشاری در ستون فقرات هست.

انواع پوکی استخوان:

اولیه: یعنی اینکه علت ثانویه ای که باعث بروز پوکی استخوان شود وجود نداشته باشد. این نوع پوکی استخوان به دو نوع پوکی استخوان دوره جوانی و پوکی استخوان ایدئوپاتیک (یا بدون علت مشخص) تقسیم میشود. پوکی استخوان دوره جوانی معمولا در کودکان و بالغین جوان (سن شروع معمولا 14-8 سال است) رخ میدهد و مشخصه بارز آن درد و یا شکستگی ناگهانی استخوان به دنبال وارد شدن ضربه هست. این افراد فعالیت غدد جنسی نرمال دارند. نوع ایدئوپاتیک به دو نوع تیپ I (یا قبل از یائسگی) و تیپ II (یا وابسته به سن) تقسیم میشود. تیپ I در خانم های 65-50 سال رخ میدهد و مشخصه آن کاهش تسریع شده توده استخوانی در استخوانهای ترابکولار هست. شکستگی های محل ساعد و مهره های ستون فقرات در تیپ I شایع است. تیپ II در خانم ها و آقایان بالای 70 سال رخ میدهد (پوکی استخوان افراد مسن) و هر دو نوع استخوان ترابکولار و کورتیکال را درگیر میکند. شکستگی های مچ، مهره و ران اغلب در پوکی استخوان تیپ II مشاهده میشود.
ثانویه: یعنی اینکه یک بیماری یا کمبود زمینه ای و یا مصرف دارو باعث بروز پوکی استخوان شود. از مثال های این نوع پوکی استخوان میتوان به پوکی استخوان ناشی از بیماریهای التهابی روده، مصرف کورتونها و ناشی از کمبود ویتامین D اشاره کرد.

تشخیص:
توده استخواني هر فرد معمولا در سن 30 تا 35 سالگي به بيشترين حد خود مي رسد (تراکم استخوانی ماگزیمم) و پس از آن کم شدن توده استخوان به صورت يک روند طبيعي آغاز مي‏شود. در سن بالاتر از 60 سال، اين بيماري بيشتر شايع بوده و با گذشت هر دهه از عمر بعد از 50 سالگي، خطر ابتلا 2 تا 3 برابر افزايش مي‌يابد. با افزايش سن استخوان‌ها از جمله سر استخوان ران، ستون مهره‌ها و مچ دست نازک و شکننده مي‏شوند، به حدي که به راحتي و حتي به خودي خود يا با حرکات ساده‌اي مانند سرفه و عطسه مي‏شکنند. تقریبا 80% تراکم استخوان یک فرد توسط اطلاعات ژنتیکی (ارث) تعیین میشود و 20% باقیمانده را نحوه زندگی فرد مشخص میکند.
سنجش تراکم استخوان (BMD) میزان تراکم استخوان و در نتیجه وجود پوکی استخوان را میتواند نشان دهد. رایج ترین روشی که برای تعیین تراکم استخوان و در نتیجه تشخیص پوکی استخوان استفاده میشود روش DEXA (Dual-Energy-X-Ray Absorptiometry) است که از نمره یا امتیاز حاصل از این اندازه-گیری (T-score) شدت تضعیف استخوان و نهایتا پوکی استخوان تعیین میشود. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی تشخیص پوکی استخوان در خانم¬های یائسه و آقایان بالای 50 سال بصورت زیر است:

اگر تراکم استخوان بیمار در فاصله 1 انحراف استاندارد از تراکم استخوان بالغین جوان و سالم باشد (T-score > -1)، تراکم استخوان نرمال در نظر گرفته میشود.
اگر تراکم استخوان بیمار در فاصله 1 تا 5/2 انحراف استاندارد در زیر تراکم استخوان بالغین جوان و سالم باشد (-2.5 < T-score < -1)، از دست رفتن تراکم استخوان (استئوپنی) در نظر گرفته میشود.
اگر تراکم استخوان بیمار در فاصله بیش از 5/2 انحراف استاندارد در زیر تراکم استخوان بالغین جوان و سالم باشد (T-score < -2.5)، پوکی استخوان (استئوپوروزیس) در نظر گرفته میشود.
اگر تراکم استخوان بیمار در فاصله بیش از 5/2 انحراف استاندارد در زیر تراکم استخوان بالغین جوان و سالم باشد (T-score < -2.5) و 1 یا چند شکستگی را تجربه کرده باشد، پوکی استخوان (استئوپوروزیس) شدید یا تثبیت شده در نظر گرفته میشود.

درمان:
تغییر روش زندگی برای پیشگیری از شکستگی های ناشی از پوکی استخوان عبارتند از:

افزایش فعالیت های ورزشی که باعث تحمیل وزن روی پاها و افزایش قدرت عضلات میشوند (مانند پیاده روی سریع، آهسته دویدن، بیس بال، بسکتبال، تنیس، بالا رفتن از پله ها، اسکی، اسکیت و ...). در صورتی که فردی بر حسب شرایط نتواند فعالیتهای ورزشی مذکور را انجام دهد شنا و دوچرخه سواری جایگزین های مناسبی هستند.
دریافت کلسیم و ویتامین D (خصوصا از طریق رژیم غذایی) در کنار درمانهای اصلی پوکی استخوان
پیشگیری از افتادن و زمین خوردن
ترک مصرف سیگار
کاهش یا ترک مصرف الکل

شروع درمان دارویی در خانم های یائسه و آقایان بالای 50 سال در صورت وجود یکی از شرایط زیر توصیه میشود:

بروز شکستگی در استخوان ران یا مهره ها
T-score برابر یا کمتر از 5/2- در گردن استخوان ران یا ستون مهره ها
استئوپنی در گردن استخوان ران یا ستون مهره ها به همراه احتمال 3% یا بیشتر برای بروز شکستگی در استخوان ران در 10 سال آینده یا احتمال 20% بروز شکستگی های ناشی از پوکی استخوان در 10 سال آینده

انجمن متخصصین غدد امریکا درمانهای دارویی زیر را برای پوکی استخوان توصیه میکند:

داروهای خط اول درمان: آلندرونات، ریسدرونات، زولدرونیک اسید، دنوزومب
داروی خط دوم: ایباندرونات
داروی خط دوم یا سوم: رالوکسی فن
داروی خط آخر درمان: کلسی تونین
بیمارانی که از نظر خطر بروز شکستگی ریسک خیلی بالایی دارند یا به درمان بیس فسفونات (مانند آلندرونات، ریسدرونات، ...) جواب نمی دهند: تری پاراتید (Forteo)

شناسایی و برطرف کردن علل زمینه ای قابل درمان بروز پوکی استخوان مانند هیپرپاراتیروئیدیسم و هیپرتیروئیدیسم از جمله اقدامات درمانی دیگر هستند. اقدامات جراحی مانند ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی برای درمان شکستگی های فشاری ناشی از پوکی استخوان در مهره ها که با درد زیاد همراه است توصیه میشود.

تست

تست منو